TRANSDIAGNOSTYCZNA TERAPIA ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH DZIECI Poradnik

Dzieci, przeżywając silne emocje takie jak strach, lęk, smutek czy złość, mogą doświadczać dystresu, niepokoju, dyskomfortu. Choć nie zawsze werbalizują trudne doznania, to ich zachowanie i emocjonalna ekspresja komunikują, że trudno im znieść własne przeżycia emocjonalne. Aby uniknąć nieprzyjemnych odczuć, podejmują działania nastawione na ich stłumienie, ucieczkę od nich lub odwrócenie od nich uwagi. Zachowania te z czasem są wzmacniane negatywnie, ponieważ za każdym razem, gdy uda się uniknąć przeżywania przytłaczających emocji i wywołującej je sytuacji, dyskomfort znika. Niestety stosowanie strategii opartej na unikaniu na dłuższą metę nie pozwala nauczyć się skuteczniejszych i bardziej pomocnych sposobów radzenia sobie z intensywnymi emocjami.
Program terapeutyczny opisany w niniejszym poradniku jest przeznaczony dla osób w wieku 7–13 lat dotkniętych zaburzeniami emocjonalnymi (m.in. zaburzenie lękowe uogólnione, fobia społeczna, zaburzenie paniczne, fobie swoiste, agorafobia, zaburzenia depresyjne). Pomaga dzieciom zrozumieć odczuwane emocje i działania podejmowane w reakcji na nie. Zmierza do zmiany nawyków związanych z regulacją emocji, aby zmniejszyć intensywność i częstotliwość narzucających się, przytłaczających uczuć. Uczy, że emocje – nawet te trudne i niewygodne – pełnią ważną funkcję, dlatego tak istotna jest ich akceptacja, pozwalająca zapanować nad odruchową reakcją, aby reagować skuteczniej. Kształtowane w jego ramach umiejętności bazują na strategiach i zasadach zaczerpniętych z terapii poznawczo-behawioralnej, terapii behawioralnej oraz terapii opartych na uważności i akceptacji.

Niniejszy poradnik – stanowiący uzupełnienie podręcznika terapeuty – służy do powtarzania i utrwalania wiadomości zdobytych podczas sesji. Zawiera wszystkie materiały niezbędne do wykonywania zadań zaleconych przez terapeutę. Jest źródłem rzetelnej wiedzy dla dzieci oraz ich rodziców, wspierając ich działania między sesjami.

Prezentowany program terapeutyczny wpisuje się w podejście transdiagnostyczne w terapii zaburzeń emocjonalnych – lękowych i nastroju (depresyjnych). Stworzono go z myślą o efektywnej pracy z młodymi osobami wykazującymi objawy kilku zaburzeń, objawy podprogowe lub mieszane. Jego modułowa struktura umożliwia terapeucie realizację całego cyklu terapeutycznego bądź zmodyfikowanie go w taki sposób, by jak najlepiej dostosować interwencję do odbiorcy. Poszczególne techniki są nakierowane na podstawowe problemy leżące u podstaw zaburzeń emocjonalnych.

Cele programu terapeutycznego obejmują:
• lepsze zrozumienie własnych przeżyć emocjonalnych;
• dopuszczanie do siebie emocji oraz ich akceptowanie;
• podważanie automatycznych myśli i rozwijanie elastycznego myślenia;
• wyeliminowanie emocjonalnego reagowania;
• oswojenie się z doznaniami fizycznymi wpływającymi na sposób przeżywania emocji;
• zwalczenie negatywnych, unikowych reakcji;
• reagowanie na emocje w konstruktywny sposób.

Przejrzysta treść, mnóstwo porządkujących formularzy, ćwiczeń, mnemotechnicznych powtórek, przez które dziecko prowadzi dwójka detektywów – wszystko to ułatwia przyswojenie nowego sposobu obserwowania siebie oraz odkrywania emocji, myśli i reakcji fizjologicznych, których w naturalny sposób doświadczamy w kontakcie ze światem. Poradnik pozwala dziecku nazwać obserwowane pułapki w myśleniu, uczyć się modyfikacji zachowania, samoobserwacji, angażowania uwagi. Rysunki, algorytmy, częste powtórki i utrwalanie treści wspierają empiryczną pracę z dzieckiem przy wykorzystaniu jego skłonności do zabawy, pozwalają uczyć się razem z nim potrzebnych umiejętności w sposób dostosowany do jego potrzeb rozwojowych. Z kolei rozdziały przeznaczone dla rodziców ułatwiają zaangażowanie ich w proces terapeutyczny, a także umożliwiają im zrozumienie przebiegu terapii i wskazują, jak wspierać dziecko w jego wysiłkach oraz jak rozumieć zadania wykonywane przez nie w domu.

dr n. med. Magdalena Skotnicka-Chaberek
Centrum Neurorehabilitacji im. Z. i J. Dziurkowskich, Klinika Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej Uniwersytetu SWPS, superwizor dydaktyk Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej

Zaburzenia emocjonalne, jeśli nie zostaną zdiagnozowane i nie będą leczone, mogą znacznie pogarszać codzienne funkcjonowanie dzieci. Stworzony przez Jill Ehrenreich-May i jej współpracowników program terapeutyczny pomaga rodzicom zrozumieć charakterystykę zaburzenia, uczy dziecko, jak regulować emocje, a w efekcie poprawia jakość życia rodziny. Opiera się na wynikach badań naukowych dotyczących proponowanych strategii, co jest nowością na rynku wydawniczym, jeśli chodzi o transdiagnostyczne podejście w pracy z dziećmi w wieku 7–13 lat.

Angelika Listwan
specjalista psycholog kliniczny, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny